Shabbat ve'Havdala
-R' Rakhamim Haokip
-R' Rakhamim Haokip
Siman 248 - Shabbat masanga kholjin
Erev Shabbat nikho jongleh Mitzvah ding ahileh Kong a touva kholla potding phal ahi. Shabbat ahung lhun teng cholngah diu, itiham khatna achol ngah lou uva ahijongleh asetna aumdehpoi. Vetsahnan Israel gam jonna chego. Hinlah Reshut (Mitzvah hilou) khat a dinga nache ahile vang Shabbat ni masang nithum (Yom Khamishi kipat akon) sung a pot ding phal ahipoi(*20).
Shabbat masang ni thum sung se Kong a potlou ding kiti chu ajeh Bitul Oneg Shabbat - Shabbat ahidi dol tah a nomma amanthei loudi jeh ahi(*21). Ijeh inam itileh nima sa ho thum sese sunga chu jukham banga long lele ding ahi ijeh inam itileh ijeh inam itileh kong ki nong lele chuleh twipi kinong chun luchang nat leh lohso asosah nommin ahi. Hijeh chun Erev Shabbat a ache ding mutar ahi, ijeh inam itileh Mitzvah khatna kisuboi chu mitzvah danga kon ongtholla kisim ahi. Hichanna iseiyu hi twi al na (tuipi ho) thu a kisei ahi. Hinlah vadung ho a kong a kitol vang akitol ho dinga genthei nading imacha aumpoi hijeh chun Erev Shabbat jenga jong kong a akitol ding phal ahi hinlah kong chu twi thuhna munna kitol hinam ti akichih thei angaiyin ahi. Chuti leh tuito akon akong kikah a chu tefach (Tuh) 10 beh umding angaiyin ahi ajeh chu Tefach 10 chunga Issur Techumin(shabbat ni a kho pi polam tong 2000 val potdoh ding phal ahipoi kiti dan) aumpoi. Hinlah Tefach 10 sanga lhomjo bou um ahi ti ahet chetna ahile vang hiche tui chunga konga akitolding phal ahitapoi ajehchu Issur Techumin jeh ahitai. Iti hamkhatnin khatchun akitolna chu Tefach 10 sangin atamjo dem ahilouleh alhomjo dem ti ahet chen louva ahilevang hiche kong chunga akitol ding chu phal hiding ahi ajehchu Safek Derabanan LeKula - Issur Derabanan ho chunga Safek/het chetlouna aumleh abai lang langin akiche pi in ahi. (*22)
Erev Shabbat nikho jenga jong konga kitol dinga kiphal na munna chu - vetsahnan Vadung ahilouleh Mitzvah a dinga, Erev Shabbat a kong a achu alut panna ahileh atouna mun ding akichan angaiyin ahi - akichan nadinga chu atouna munna Bein Hashmashot nisalhum akon ahsi thumso tokah sungse atoungai ahi. Hiti chu Shabbat sung se a Mutar ahi hinlah atouna mun akichan jouva kon konga kon potdoh talou ding ahi.(*23)
Shabbat nikho a konga hung kitol khat chu kong kai mun alhun tah leh ahung kumlhah dinga kiphallin ahi. Hinlah iti ham khatna kong chu akingah gamlhat jeh a kong neo ho a tuipang chan kitol ding ahileu kong neova chu atamjo gentile ahi leu kong neo a chu tuipang chan hung kitol ding phal ahi hinlah athil le lo ho aman akichoi le louding gentile khat anganse a alhoh sah ding Shabbat jouteng alhohman apeh dinga akihoupi ding ahi.(*24)
Nelgam a cheding khatchu Shabbat in hinlap tahen lang hileh hinkho huhdoh nathei ding jalla Shabbat apalkeh tei tei ngaiding dinmun hitahen ajeh chu Shabbat ni jeh a akichol do leh akilhonpi hon adalhah ding chuleh Shabbat nikho a Issur techumin ahin palkeh khah ding dinmun hijongleh Yom Rishon, Sheni chuleh Shelishi a apotdoh diu akiphallin ahi. Hiche ouva kon vang akiphal tapoi. Hiti chu Shabbat nikho a thile hin kikah dinmun khat in umjeng jongleh apoimo todungjuiya Shabbat nikho chu apalkeh thei diu ahi ijeh inam itileh Pikuakh Nefesh - hinkho chan nathei ding dinmun aumleh imacha in akhah tang thei poi. Israel gam hinjong ding khatchu Erev Shabbat nikho hijeng jongleh Mitzvah dinga ahijeh in ahung kipatdoh pi khomding mutar ahi. Ahithei dinga ahileh Shabbat nikho sungse akicholpa thei ding leu kicholpa ding hinlah akilhonpi ho anop louleu chejom jeng ding ahi ajeh chu Issur Techumin aumjeng vangin Pikuakh Nefesh dinmun ahijeh a kiphal ahi. Shabbat nikho in khopi khat jot pa taohen lang khopi sung chu shabbat sunga ajotchai diu hijongleh, Khopamma kon ahin jotlut di hijeng jongleh Mutar ahi ahiejh chu Mitzvah ding jalla hung kipatdoh ahi. Hijeh chun khokim vella ache nathei ding tong 2000 aneiyin ahi.(*25)
Train kho khat leh khokhat kikah a lhai ho Erev Shabbat ni a kipatdoh ding chuleh Motzei Shabbat ahilouleh Yom Rishon nikho a lhungding hitahen Issur techumin jeh a Erev Shabbat nikho a akipatodh ding phal ahipoi. Adeh a Shabbat ni a chu 12 mil(12km lhingdehchet) ajotdoh ding ahideh deh a ahileh Issur DeOraita aumin ahi. Train tolpa chu Gentile hihen lang asunga tou jouse jong Gentile hijongleh Assur ahi.(*26)
Electric train ho khosung seh seh a kitol a atolpa leh asunga tou atamjo Gentile ahiuva hiche train chu station jouse a kikhampa ji ji hijongleh Train touman ho peh nading card ho apohlele angaichat jeh in phal ahipoi hijeng jongleh atouman ding chu Shabbat lut masangin kipehdoh henlang sumdong pan jong ahetmi ahijeh a sum alahpeh lou don jong adonlou ding hitaleh, Mitzvah a dinga kipandoh ahileh vetsahnan, Doctor ahijeh a Hospital a aumtei tei ngai, Mohel hiya aphatcha a chep tan ding aga lap ngai dinmun ahi a, kenga chedi hileh acheda joh ding dinmun ahileh adan dungjui chetna chu Mutar hiding ahi hnlah ahithei channin mi mulou nan bolhen.(*27)
Footnotes
*20. Shulchan Aruch in hitin asunnin ahi: Lam chom ahi a Tzor kho apat Tzidon khopi geiya nikhat sung bou alut banga lut ding ahileh Erev Shabbat jingkah teng kipatdoh thei ahi ijeh inam itileh Shabbat lut masang ngei a lhung thei ding ahi. Hinlah chondan dungjuiya Kong a Erev shabbat nileh pot ngailou te vang abol loudiu ahi. Smag leh Truma in asut dannin hilai munna kisei hi hui nun anop a shabbat lut masang ngeiya alhun dinga ahile bou kiti ahi hinlah Shabbat alap dile vang assur ahi; Beit Yosef (ד”ה ודרך מועט)Magen Avraham Seif Katan 5 leh mishna berura Seif Katan 11 dungjuiya hui anop nikho a nikhat a alhun jou leh kiti ahi. A mekor hi Beit Yosef in (ד”ה וכתב הרמב”ם) hitin ahinlah doh in ahi. Hiche hi Shabbat 19a a konna kiladoh ahitai. Rashi hilchetna apehnan Tzor leh Tzidon kikah kigamlhat dan hi nikho khat bou ahi ati. Hinlah Pesachim 50b a hitin akimukit nin ahi, Bishan khomite chun chondan ana nei uvin Erev Shabbat nileh Tzor apat Tzidon kikah kongin ana che ji pouvin ahi chuín Rabbi Yochanan kommin ahung uvin ahileh Rabbi Yochanan injong achondan banga ajui peh uva aphal lou peh ding uvin ana thupeh taovin ahi. Rambam in Hilchot Shabbat Perek 30 a hitin asunne, Erev Shabbat nikho a mun chomcha hijongleh kong a potdoh louding ahi ti chondan neiho chu achunga kisei Ni 3 sunga kong a touva kholgam che louding kiti Halakha in ahopmin ahi ati. Maggid Mishne in aseinan hiche dan hi achunga kisei Gemara Pesachim akon kiladoh ahi ati. Rashi in achunga gemara in asei Rabbi Yochanan in aphal peh louchu thuchombeh ahibouvin ahi ati hinlah Ran in aseinan Rashi dungjuiya jong Rambam in asei banga assur ahi thou thouvin ahi ati.
*21.Tur in a ajeh ni ahin pen ahi:
Techumin - shabbat ni a kho pi polam tong 2000 val potdoh ding phal ahipoi kiti dannin akan jeh ahi tiloi aumin ahi. Hijeh chun tol - tui-to akon Tefach(8cm - tuh) som chung a kitol ahile vang phal hiding ahi.
Oneg Shabbat ahiding banga umthei talou ding ahi tin Rif in ahin polutnin ahi ajeh chu mihem khat kong a ahung kitol teng ni thum sungse asung ase jin ni thum jou tengle bou angainan ahin nei panjin ahi. Hijeh chun vadung ho a kitol ding ahile vang phal ahi.
Beit Yosef - Techumin jeh ahi kiti hi Rif toh Rosh in ahinpohlut ahi hinlah amani mama in anelkal lhonnin a taam dihtah chu Oneg Shabbat joh ahi ati. Hijeh a chu Mitzvah a dinga akondoh tengleh Mitzvat Oneg shabbat akon ongthol thei ahi. HIti ma chun Rambam in jong asunnin chuleh Maggid Mishne in Rambam in Tshuva ana sutna ho akonnin ahin ladoh in nithum sunga kong a kitol louding kiti hi twi al(Salty) - Twipi ho kiseina ahin hinlah vadung ho vang sungsetna aumji pon hijeh chun nithum sung jenga jong kiphal ahi.
*22.Chazon Ovadia Khelek 1 amud 112 a Maran Rabeinu Ovadia Yosef ZT”L in tu khanga Israel gamma kong kitol ho hi Shabbat nikho teng tuikhanglen lai lunga kinga thei jiu ahi hinlah akinga ji pouve ati. Hiche kingah lou jeh in Shabbat nikho in kong kitol nadingin Issur tam tah tah aboldoh jiuvin ahi ahi ati. Hijeh chun hitobang kong ho a chu kitol lou behding ahijengin ahi. Sakana aume tin aseiloi aum uve hijeng jongleh apansat nao jouseu abonna Admor miLubavitz in apansat nao jouseu abonnin pansatna thei ahipoi ti aphotchet soh keiyin ahi. Vetsahnan: Kong ahung kitolteng alampi a kongkaimun tamtah aumpa in akom vel khatna kikhampa thei ahi. Aseikit lah uva khat chu Shabbat nikho a ache jeng louva ahileh Israel gam kivaipoh nadinga sum ijat hamkhat atong ding lai mang dinga umding ahi atiuve.Hiche jong hi kilepna ahibouvin ahi ajehchu Shabbat palkeh a shabbat nikho a natong jouse kilepna ahi ahinlah hiche chu mei chapmit nadinga thaotui kichap tobang ahitai. Shabbat apalkeh jeh a joh mang cheh jodiu ahi. Chazon Ovadia a Rav pan achainan hitin aseiyin ahi: Hashem thupeh masanga ginna nei jouse chun hiche akon akalson nao akangse diu chutileh achung uva vang bohna phatah lhungding ahi.
*23. Chazon Ovadia khekek 1 Amud 109
*24. Chazon Ovadia khekek 1 Amud 118
*25. Chazon Ovadia khekek 1 Amud 122
*26. Chazon Ovadia khekek 1 Amud 127
*27. Chazon Ovadia khekek 1 Amud 130